Carlos Bulosan: Manggalangen say ibaritá ran Amirikanon Pilipino

Nangibwat sa Seattle Times 9/18/2005
George Estrada-The Associated Press

Natumba ya si Carlos Bulosan sa adapan nan balin kurti sa King County. Itaw yan nati sa sayan awro sa taon nin 1956, 44 a taon na tamó, maidap ya tan kasan gawá na, kasa gapo et nin matandaan a síyay madangar udino mabansag nin manunurat. Naitabon yaet sa pamanabunan nin kasan marka.

Nayadí a byay na nin naikalamó nin sabtan idap a makabarí gurot. Main et a mumasakit na tan saray man´irangepen na. Balé si byay na main anamaet nin nayadian nin literaryo ket naalilbian yaet nin sayan Amirikanon Presidinti.

Makapasaliw sa University of Washington Press

Say literaryo nin gawá na udino say sinusurat na, naitabon tan nalingwanan sarayti sa susuyot nan byay na. Balé sawanin naipabyay sara tan abaw nin tutawo a mamasa kunan sinusurat na, salamat kunran gawá ran nag´aadalan nin Asian-American tan sa Unibersidad nin Washinton Press. Tan sitaw say sangkabistawan nin gawá nan sinusuratan, “Iti yay Amirika sa Pusó (America Is in the Heart),” Siti pa a lalon agamiren nin pamasawan sa pag´aadal nin Asian-American sa sansinakban.

“Siti pa a núna-núnan tiksto sa Pilipino-American pakasarian udino kapangyadian,” wana ni Greg Castilla, síyay nag´adalan tan mapagpyawan sa gawá nin susyal ket sinurat nayay wanran doctoral dissertation naipáká kuna ni Bulosan. “Síya pa intawa ayuyupá sa gagawá balé nag´in yay mabungan manurat.”

Main nin papanemteman a ipakákitan nin pinintawan tan litrato a nagwá sa Hotel nin Baytan itaw sa Seattle. Itaw ya si Bulosan a núnan nakapikaan sa Amirika sa Hulyo 22, 1930. Sitaw si pamanabunan nan kasan marka ket main ana a mabista nin pangulon bato a sinaliw ran aktibista sa kumunidad.

Si Bulosan 17 a taon na, kasan adal a maayupá nin tububáyo taga sa prubisya nin Pangasinan itaw sa butlay nan Pilipinas, síyay mampaningkap báyo nin byay sin rinmaté ya sa Seattle. Sa ikapitum-puló tan lima a anibersaryo nin pakaratean na ket saray tawao nin makatanda kuna a nakapanemtem sa byay na.

Si Fred Cordova, 72 a taon na, diriktor ya anamaet sa dupong nin National Filipino American Historical Society, tandá naya si Bulosan sin nakakibiang ya sa pidudupong nin manggagawá intaw sa tutaon nin 1940 anggan sa 1950.

“Daikleng ya pa nin lalaki, mábeng yan tuloy, tan lalun-lalo yan maong-umaysing,” wana nin Codova. “Ambó ya namet nin kamaungan nin mag´irgo. Matitinek ya tan maamó ya tawo. Balé no manurat ya ket barámo ya lyon.”

Wana nin Cordova, síya tan si Bulosan pinasyar ray bali ran pamalian, union halls, tan kamimínan nin aktibista.

                                                                                                                      little manila

Sa pamasawan nin America Is in the Heart, ibaritá nay pakaidapan nin byay ra a manggagawá nin Pilipino sa taon a wanran post-depression.

Si Bulosan naggawá-gawá ya sa tágay tan yupá nan panrupan abay sa ayuyupá bayad nin gawá sa hotel, sa gagawá, manglatan kuná. Say pakákitan na sa byay ket nag´in mapait. Tinmaraná yan nakakibiang sa pidudupong nin manggagawá tan nangiyakay ya kunan bukod na nin mamasa tan manurat. Sinmurat yay naipáká sa manggagawá nin Pilipono a gawá-gawá ran 12 nin udas sa sayan awro—mamutin bunga, manapat, mangiwá nin kuná and manglinis nin bali—sa kasa et nin sayan dulyar sa sayan awro. Abaw saray manggagawá nin nasauran,nabalbalan tan natakawan sa ayuyupa nin bayad undino swildo ra. “Barámo akon magkasalanan nin manlumalayo sa kasalanan na,”wana sa sayan masakbay nin nanuratan na. “Tan say kasalanan ko ket Pilipino ako sa Amirika.”

Sa taon nin 1943, si Presidinti Franklin D. Roosevelt nanawat ya kuni Bulosan nin manurat ya maipáká sa Amirika tan sa “pagkanawa-nawa sa pagkarabayan.” Naisurat yayti pa sa piryudiko nin Saturday Evening Post ket naikalamo et a tulo nin susuratan ran raruma a mabantog nin manunurat.

	Makapasaliw sa Amazon.com

Si Bulosan nagámuran nay núnan pakairaywan na kunan pamasawan a mabista nin susurat na, “Surat nangibwat sa Amirika (Letter from America),” a nalimbag sa taon nin 1942. Saya et nin pamasawan a mabista nin susurat na, “Kabalikasan nan Bataan (Voice of Bataan),” nalimbag ya nin nayadí a sayan taon. Say núnan nin sangkabistan nin nalakuan, “Kális nan Tatay ko (Laughter of my Father),” nalimbag ya sa taon nin 1944 tan pinapastaros yaet nin pito a raruman pag´irguwan. “Iti yay Amirika sa Pusó ket nalimbag ya sa sumunor nan ruwan taon tan naipatágay ya sa mabituenan nin literaryo.

Sin nárep yaynay bituen na, sinmublí ya sa Seattle nin nakakibiang ya anamana sa pidudupong nin manggagawá tan gawá nin pakákitan sa dupong nin Local 37 of the International Longshoremen’s tan Warehousemen’s Union, sawanin ana a dupong nin the International Lonshore tan Warehouse Union.

Sa tutaon nan 1970 naliwá a aramanan sa nagsikabarang nin kaugalian, tan kunan siti, main báyo a pamaalaga kunran manunurat bilang kuni Bulosan.

Sa Unibersidad nin Washington Press, saray mangalilá kunan panunuratan na ni Bulosan sin taon nan 1973, núna ray linimbag anama a “Iti yay Amirika sa Pusó” sa taon nin 1974. Malabin-lima yaynan nalimbag sin intaw tan malakó yan 4,000 kupya sa tinaon-taon.

Main et raruman suratan na ni Bulosan nin nalimbag ran UW Press. Sin sayan taon sa Abril, sara sa UW Press, linimbag rayay saya et a surat na ni Bulosan, “Saray Ngámin nin Mangkikumplot (All the Conpiritors),” sayan nubila maipáká sa Pilipinas.

“Baná kunran UW tan saray nag´adalan nin Asian-American a nangiayunan a gawá na, si Bulosan nag´in yan sayay atágay nin padí sa Literaryo nin Asian-America,”wana pa nin Cordova.

Sumublí sa babo