Wanan Pilinas saray naumalitan sa wanran trangkason baboy (A/H1N121) tinmágay yayna nin 21

6/02/09	BusinessWorld/AFP
Say mangangadal sa Manila mag´adal ya sa maipáká nan trangkason baboy a pakaumalitan. Siti pa a sakop nin gawá sa pangisambenan nan A(H1Na) a tinmaraná naapon sa pammag´adalan. Masurok a 23 milyon nin mangangadal a naibakí nin makapako sa kataránan taon nan pammag´adalan sa ngámin nan kamínan sa bayan mataman sa patalad nan pakaumalitan, a wanran pangungulon pakaidyaan.

Nangibwat sa Chinaview
6/1/09

Manila, Pilipinas—Sara sa pangngulo nin pakaidyaan sa Pilipinas wanra sa Lunis, lima et nin naumalitan sa trangkason A/H1N1 sa bayan, man´ikalamúnan a bilang na sa Pilipinas kunan sitin báyon trangkasu nin 21.

Si Pakaidyaan Sikritaryo Francisco Duque III nibaritá na sa pikakalamuan nin patandá iti sa kunran lima a naumalita, tulo saray Pilipino nangibwat sa Amirika mintras saray ruwa sa raruman kamimínan a naumalitan layi sin sayan bulan sa kasal a nikibansal ran ruwa ran raruma taga Taywan nin naumalitan ana. Saray tutaon ran naumalitan tumaraná sa 19 anggan sa 51.

Wana ni Duque nin saray lima a naumalitan naiká sara sa kai naipatandá no adti a pamaumandaan mintras saray pangungulo mantikapen ra saray nakadanyan ra.

Sin Mayo 1, sara sa pangungulo nin pakaidyaan sa Pilipinas masurok a 315 nin tutawo a nasita nin main kaingaran nin kasakitan naiká sara sa ipabantayan. Say ngámin a 262 nin main a nagkasakitan naibakí sarayna a mako sa pamamalian ra mintras main 30 a nabatí sa pamapukukan mantumágan sa pirat´anan nin laburaturyo.

Wana ni Duque saray pito a nangibwat sa 21 nin naumalitan inmandá saray na tan kai na maipákit a pakaumalitan ran sa uusisá nan trangkaso A/H1N1. Maibakí sarayna lí nin makapako ana pamamalian ra.

Sa Lunis anamaet, say Dupong nan Pag´adalan nikikalamó sara kunran pangungulo nin pakaidyaan nin ipakitaraná a papataladan nin kikiten maong a pakaumalitan sa pammag´adalan mintras a tumaraná anamama pag´adal nayadí sa dandani a ruwan bulan a bakasyon udino pasyaran ra sa panaon mámot.

Main gawá nin pangisambenan a iká sa pammag´adalan sa ngámin nan bayan tano maisabenan a alalaki nin mauumalitan, wana ni Duque, tan saray pangungulo tamó a makaipatumgen a pag´adal no umabaw a maumalitan sa kababalyan.

Nipataros sa Binubolinao ni Oswí Castellano

Sumublí sa babo

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Say trangkason baboy a wanran swine flu a itaw yayna sa Taywan, ket adanin tuloy sa Pilipinas

Associated Presss

Nangibwat sa Philippine Daily Inquirer
AGENCE FRANCE-PRESS
05/21/2009

Sitin báyo a pagkasakitan nin trangkaso, inumalit-alit yayna sa Mihiko anggan 40 a raruman bubayan, ket kinmadani yayna sa Pilipinas sa Myirkulis mísa nan kabaraybay sa amyanan, sa Taywan, a naiyulit nan puro a núnan pagkasakitan ket trangkason baboy ya talaga.

Sitin bayros (virus) udino mikrubyo a wanran A(H1N1) tinmuloy nan dumalan sa Asya tan sa Amirika nin kastilá sa Myirkulis, ket tinmágay yan 232 a nagkasakitan sa Hapon nin 232 tan sitin pagkasakitan mamparanudan nay kakatlon kamínan sa panrupa.

Sa Pilipinas kasa et a naiyulitan kunan sitin báyon pagkasakitan, balé saray pakayadian sa pakaingaran kai sara milamang-lamang. Say dupong nin Department of Heath (DoH) sa Myirkulis nibibilin sara ngámin nin dudupong nan gubirminto a misadyá sa mabigrá nin kataránan nan sitin pagkasakitan sa bayan tan mangwá et a gaw´en sa pangnwan.

Say bilang a nagkasakitan a trangkason baboy sa sansinakban linmabas ana sa markan 10,000 sa Myirkulis, wanran dupong nin World Heath Organiation (WHO).

Saray nagkasakitan sa 41 nin bubayan a naabot anay 10,243, masurok sara sa Amirika tan sa Mihiko, ket iti yan tinmaraná a pagkasakitan sa Abril.

“Main nin inmabaw nin 413 a nagkasakitan sin nísan 24 udas—masurok sara sa Amirika nin main báyo a 346 nagkasakitan...tan sa Hapon main 51,” wanan nangibaríta a nangibwat sa WHO kunran mamapantandá sa Hinibra.

Say bayrus nin A(H1N1) namamati yaynan 84 nin tutawo—74 sa Mihiko, 8 sa Amirika, tan saya tan saya sa Canada tan Costa Rica.

Si Sikritaryo Hiniral nan Unidos Nasyon, síya si Ban Ki-moon inirot na saray tutawo nin umilag kunan sitin pagkasakitan baná ta say nagyadí intaw nin trangkaso ket tumaraná yan bugá tan lumuod ya lí.

“Kanyá sa sansinakban matkap tamo nin umilag tan ingaren tamoy sinyas nin pamamatalad udino panunuyag,” wana ni Ban sa pinabaritaan na sa tinaun-taon nin pidudupong ran WHO saHinibra.

Ketegan nan Pilipinas Lamang-lamang Mangyadí

Mankikiten anamana tan manbáyuwen a pagaw´enan ran sinusásan dupong sa ketegan lamang-lamang mangyadí, magwá lí no main tawo-a-tawo nin paumalitan a mangyadí.” Si Dr. Lydon Lee Suy, mamagpyawan nin prugram sa kataránan a makaumalit nin pagkasakitan sa DoH, wanayti báyo nan mampidudunong sa Nation Disater Coordinating Council.

Sawanin, sara sa DoH mankikiten ra sa babo a tulo nin tutawo a masita nin natrangkaso biang sara a sayan lalaki a 42 nin taon, sayan lalakin anak a 5 nin taon, tan sayan babayi a 32 nin taon—ngámin sara a nangibwat sa raruman bayan. Kunran 67 a masitan pagkasakitan, kai raya nikapakákitan nin bayrus ya.

Sara sa Manila International Airport Authority tan sa Bureau of Quarantine sa Myirkulis tinmaraná saran mampangiyakay sa padudunguwan ra a susanyasot nin impliyado sa Ninoy Aquino International Airport tano mapalilbian ray bayros tan páno nan pakaumalitan. Main anan thermal scanners, sarayti pa a makina nin kikiten ray kaamutan ran tutawo, a naiká nin manita-sita a manrumaraté nin rumururan sa palupadan nin sansinakban.

Nagkasakitan sa Taywan

Sa Taywan say núnan natadaan ran nagkasakitan a sayay duktor ya a nangibwat sa Australia a rinmaté yan rinmuran sa sayan lulupadan udino iruplano sa Taypi sa Lunis.

Si duktor a 52 nin taon man´umandá ya sa panambaran, wana ni Shih Wen-yi, síyay nangibaritá nin tawo a nangibwat sa Center for Disease Control (CDC).

Si duktor, síyay mangduktor sa Taywan, naumalitan ya layi sa pasyaran nin bapor a wanran cruise ship, wana ni Shih.

Si duktor a ngibwat sa Australia mampámutan ya mísa yan rinmaté sa Hong Kong a nangibwat sa New York tan niparaté raya sa uspital a ipangusisá ya.

Iruten mi saray tutawo sa publiko nin kai sumalak tan saray raruman rumururan a rinumran kunan duktor a nagkasakitan nin mako sara sa CDC nin ipangusisá sara anamaet.” wana ni Shih.

Saray kapagyadian udino awturidad nadumog ra saray 23 nin 61 a tutawo nin tinmekré sa adadani kunan duktor sa lupadan nan Cathay Pacific nangibwat sa Hong Kong nin ipangusisá sara.

“Tinmaraná yan umingar nin magkasakitan báyo nan rumaté sa Taywan. Masurok a kaiingaran na ket kinmayupá nayadí nin panambaran na,” wanan upisyalis sa uspital.

Bigrá a tinmaraná nin nagkasakitan sa Hapon

Say bigrá a tinmaraná nin nagkasakitan a inumalit-alit sa kakatlon kamínan na panrupa sa Hapon tan saray madudunong pinatalad ra nin inmabot yayna layi a bayros sa Tokyo, say pusó nan ikarwan sangkalakyan nin pakakabyayan (economy). Dandani a 36 milyon nin tutawo, say Tokyo a sangkalakyan nin kamínan a sangkabawan nin tuwawo.

Sa pagkumirsyo nin kamínan sa Kobe, itaw a núnan kasakitan a trangkason baboy naiyulit ra sa Sabado, itaw pa a sangkairutan nin naumalitan.

Sa kamínan nin Shiba nag´in yan ikatlo, sunor nan Hyogo tan Osaka, a nangiyulit nin pagkasakitan a trangkason baboy kunan sayan lalaki sa pananaon nan 20 mísa nan sinmublí sa pasyar nan duyon linggo sa Kobe.

Dandani a 86 persinto nin naumalitan sa Hapon a tutawo sa pesálean a tutaon nin 10 anggan 20—umaabaw et kunran anak-anaken sa Hapon dyan sa Amirika.

Saray kapagyadian nisadá-sadá ray abaw et nin 4,400 pag´adalan, atatágay pag´adalan tan pag´adalan ran pagtutubó sa nikakalinggo pigaw maipalná yay pangumalitan nan bayros.

Ipawarwar yay uuray

Say keteg-ketegan nan gubirminto nin ipawarwar yay pamamaga a uuray nin ginwá pigaw madugaan yay bayros. Sa yupá nan uuray sawanin, bilang wadí, saray ngámin nin tutawo a nagkasakitan a trangkason baboy, matkap saran ipapaduktor sa napilian nin klinika udino dispinsaryo tan aburuyan saran buklod ipapauspital, andibali no animan a pakaingaran ra.

Saray lukal nin ualkadi tan duduktor naglikramo sara ta say uuray ket kai makapatalaga tan mapaga saray lukal uspital.

“Man´ibilang mi a nagsikabarang nin pangusisaan, man´ikalamo et a aburuyan saray nagkasakitan nin makapako sa raruman uspital,” wanan Pangulon Kabinit Sikritaryo, si Takeo Kawamura.

4 báyo nin nagkasakitan sa Australia

Sa Myirkulis anamaet, main naiyulit ran ápat a báyon pagkasakitan, maikalamó saray tulo a anak-anaken nin bubsat lalaki, ket pinatágayan anay bilang nin nagkasakitan sa bayan sa lima. Saray ngámin nin ápat karaté ra tamó a ngibwat sa Amirika, ket itaw a naiyulit nin aabaw et a 5,000 nin nagkasakitan.

Si Ministro sa Pakaingaran síya si Nicola Roxon wana ket kasan pakapetegan a mabyay nin pangumalitan nan bayros sa karigrigan nan Australia. “Rabay kon ibari-baritá anamana sa kabayanan nin napaiká tamon sabtan maong a pamagetan nin bigrá a tumaraná nin pagkasakitan a trangkason baboy iti sa Australia,” nibaritá na kunran mamapatandá.

Si sayay anak nin lalaki a 9 nin taon sinmublí ya sa Melbourne nikikalamo na saray kapamalian na a nangibwat sa Los Angeles sa Mayo 12 tan tinmaraná yan mangipákit nin kaingaran a barámon trangkaso kunan sitin linggo. Ruway bubsat nan lalaki, nataon nin 10 tan 12, mainsan ket napangusisá saran main a pagkasakitan nan bayros.

Kapamamalian, kaadalan pinapukuken

Saray Pakayadian sa Pakaingaran sa istado nan Victoria, pinapukuken ra saray kapamamalian tan saray kaadalan ran tulo a bubsat nin lalaki. Saray kaadalan mapukok sara lí a piton awro tan mapanambar saran Tamiflu.

Saray pakayadian mantawagen ra saray rinmururan sa lupadan nin rinuran ran pamamalian a nangibwat sa Amirika tano maipatalad sara no ani mangyadí.

Sa kabaraybay nan istado nin New South Wales, si sayay babayi a taga Sydney a 28 nin taon naumalitan yan bayros. Si babayi nagkasakitan ya kapresan sa pasyar na sa Amirika balé inmandá yayna báyo ya sinmubli sa pamamali na.

Balé sa kalamó na nagkasakitan ya anamaet tan nákit a bugá tamó a kaingaran sa pagkasakitan tan saray ngámin nin rinmururan sa lupadan a mangtawagen sara.

Amirika nin Kastilá

Sa Amirika, main nin lalaki nin kapako ya sa Mihiko a nag´in yan layi a ikawalon nati baná sa pagkasakitan a trangkason baboy sa Martis mísa yan naumalitan nin bayros, wanran upisyalis nin pakaingaran tan saray lukal nin mamapatandá.

Sa Mihiko, itaw pa a butlay nin bigrá a tinmaraná nin nagkasakitan, naiyulitan ra nin ápat a báyon nati baná sa trangkason baboy sa Martis. Laluyna, wanan Ministro sa Pakaingaran sa Mihiko say bayros ket mákit yan man´umanggawan sa bayan.

Balé namaet, say bayros rinmaté yayna sa Bagatanan Amirika nin 12 a naumalitan sa Colombia and 10 sa Chile.

Main et nin abing nin 14 a bulan nin taon na a taga Kanada ket rinmaté ya sa Cuba a nangibwat sa Toronto nag´in yay ikápat nin naumalitan a trangkason baboy sa puro.

Sara sa WHO a sawanin et a subagen ray pasuetan nin mangibaritá a matutua yayti a trangkason baboy sa sansinakban, balé say pakasalakan kunan pangumalintan nan bayros—laluyna sa Asya tan sa Uamirika—man´umalaki et.

Nipataros sa Binubolinao ni Oswí Castellano

Sumublí sa babo