Ani pipákaan nan Awron Kawanagan nan Pilipinas kunran Pilipinon Amirikano?

		Bert C. Jaurigue

Nangibwat sa Asian Journal
Cynthia De Castro
Hunyo 9, 2009

Maumnon uawro tana say pisanyasot tan labinsaya a Awron Kawanagan nan Pilipinas mapiririgawan ya lí sa Hunyo 12. Say piririgawan ambó tamó sa Pilipinas balé sa rubarí nan taaw sa raruman bayan sa babon lutá, adti man saray Pilipino nin pikakábawan.

Iti sa Amirika, nangibwat sa rigrig baybay nan baytan anggan sa panrupa, pupuló nin ruribo ran Pilipino tan saray main dayá tan pupuon nin Pilipino main piririgawan ran diri a maalilbian ran mablin awro. Masurok a sanyasot nin taon intaw sa Hunyo 12, 1898, si Hiniral Emilio Aguinaldo nangipatandá nay Patandaan nin Kawanagan nan Pilipinas kunan pag´urayan nan Ispanya sa Kawit Cavite. Itaw ya nákit a únan wasiwas udino watawat nin Pilipinas a pinaaprakan, tan say paliwaan a tugtog nan bayan a wanran Lupang Hinirang (Lutá nin Napilian).

Kanyá balé say patandaan kai raya naalilbian sara sa Amirika tan Ispanya, ta sinmukó saray Ispanya kunan pag´uray nan Amirika. Naalilbian ra sa Amirika a kawanagan nan Pilipinas sa Hulyo 4, 1946 sa pakapidunungan a wanran treaty nan Manila. Kanyá say Awron Kawanagan naalilbian ya sa Pilipinas sa anibersaryo nan sitin pangyadian sa Hulyo 4 anggan sa taon nin 1962, sin sa pagbibilin ran sumusurat nin nangyadian tan sa pangirot nan magbabayan nin pangungulo si Prisidinti Diosdado Macapagal ket sinilyan raya sa Hunyo 12 a Awron Kawanagan nan bayan.

Sa Amirika, saray núnan Pilipino a nakudti kasa a alagawan ran napiririgawan a Kawanagan nan Pilipinas. Kanyá balé, sin saytaw sa ruwa a pamuló nin pananaon, saray Pilipino sa Amirika abaw saray magpiririgawan sa Kawanagan nan Pilipinas tan alalaki yan pangyadian kunran Pilipinon Amirikano a ipabyay ray pupuon tan tawir ra tan maipawagan a pangugalian ran Pilipino.

Say sangkalakyan sa piririgawan nan Kawanagan nan Pilipinas sa Amirika itaw mangyadí sa New York City sa únan Linggo nan Hunyo. Naynay mangyadí sa dadalan nan Manhattan sa Madison Avenue nangibwat sa 23rd Street anggan 40th Street, say pakayadí nin panadyaan, say alalakin Paglibutan undino Parada tan say Buyawan nin Pangugalian, siti pa a sangkalakyan nin piririgawan sa Kawanagan nan Pilipinas sa liwá nan Pilipinas. Say Parada sa Awron Kawanagan nan Pilipinas sa 2009 sa New York City nangyadí sa Hunyo 7. Say piririgawan sa amyanan-baytan nan Amirika kai naikalamó tamó a New York City, no kai saray labin-ruwa nin istados sa sirong nin pagbibilinan nan Kunsulado Hiniral nan Pilipinas sa New York, saray Connecticut, Delaware, Louisiana, Maine, Massachusetts, New Hampshire, New Jersey, Oklahoma, Pennsylvania, Rhode Island tan Vermont.

Sa taon nin 2008, dandanin 30 NYPD pulis a main nakap´unan nin Pilipino nikilibot sara. Si NYPD magpupulis Tony Roxas nibaritá na sa Asian Journal sin sataon, “Naynay kon mailalwan kunan sitin pangyadian sa tinaun-taon. Magalang akon talaga nin síkoy Pilipino. Kai mo gapo makasná a sayan sangkagalangan nin Pilipino.” Kunan pangungulo sa babalyan si Loida Nicolas Lewis, matkap yan talaga a piririgawan sa babalyan baná ta “maliwa-liwawen tamo a makipagalang nin Pilipino atamo.”

Sa California, main anamaet a pagawaan nin piririgawan kunan sitin pangyadian. Say Bay Area (Kamínan Rigrig Baybay) Awron Kawanagan nan Pilipinas sa 2009 mangyadí lí sa Junyo 13-14 itaw sa Civic Center Plaza, San Francisco, CA. Sitin tinaun-taon nin piririgawan nan Kamínan Rigrig Baybay tan sa California, siti pa a sangkabistawan tan sangkalakyan nin piririgawan a Kawanagan nan Pilipinas.

		Bert C. Jaurigue

Sa Los Angeles County, say alalaki nin piririgawan mangyadí lí sa kamínan nan Hollywood Presbyterian Medical Center sa Hunyo 9. Sa yabi nan kapadan awro, say Kawanagan nin Grand Ball mangyadí lí sa Westin Bonaventure Hotel & Suites, sa Downtown Los Angeles, aya nin mairanod ran Pilipino upisyalis tan saray sínon sinó sa babalyan ran Pilipinon Amirikano sa LA. Say panagyatan kunan pangyadian tawagen saray ngámin nin Pilipino “ipákit a pakaingaran sa ararem a kabiangan tan pikakalamuan kunan bayan tamo, sa Pilipinas.”

Si Angelo Lagumen, síyay Vice Prisidinti sa nagkamain nin Kuriyan Mortgage Company tan pakabayanan sa US yayna sawanin, nangipatutuo a magpiririgawan ya sa awro nin pikakalamó ran raruman Pilipinon Amirikano. “Magalang a síkoy Pilipino, kanyá rabay kon mag´in ruwa ray pakabayanan ko. Bilang saray masurok nin Pilipino a inmalis iti sa Amirika, nasilyan yaynay ugalí ko. Naalep´epan ko ana a pangugalian nan Amirikano tan maiirot et akuyna tan main akuynan pangingisipan nin Amirikano—mabuká ako sa makapatulong sa pag´uuray a maglingkod sa kakábawan ran tutawo, ambó taw nin naynay dumawat kunan pag´uuray no ani makagwá ran maibi kungko. Sawá pa kumon nin saray kababayan tamo ket main anamaet a panilyan ra sa rarem ran nakem, kasayna kumon nin pakadukaan, “ningas kugon” (dutan rabot-wanan rabay ibaritá a madalí nin tumaraná gawén balé kai gapo yadien), pangisipan nin ayama,” wana nin Angelo.

Say maalagan mapanemtemman saytaw say pangibwatan mo, siti a piririgawan mi kapresan nin Awron Kawanagan nan Pilipinas,” wana nin Alberto Cordero. “Kunran Pilipino, adtiman sara sa babon lutá, maalagan makatandá nin síno kami. Say pangugalian mi nin mákit a pasakalakuan min tutawo, bilang sa pikakalamuan mi kunran tutawo sa pakatutawuan. No kai mi ipapatuloy tan piririgawan a pangugalian nan Pilipino, mámet kami lí sa taaw a nagsikabarang nin pangugalian,” wana.

Kunan impliyado nan istado tan pakabayanan sa US si Critsy Cardeno, say Awron Kawanagan nan Pilipinas naynay yan maalagan. Say yuyamot ko itaw sa Pilipinas kanyá mariga akon piririgawan nan awro nin pikakalamuan saray raruman Pilipino sa babon lutá. Piririgawan tamo sa peteg nin main tamon kawanagan, main pag´uuray tamon diri tan sítamon Pilipino mipagketan tamon animan a maalaga sa bayan tamo,” wana nin Cristy, rabay na lí anamaet nin ruwa ray pakabayanan na. Makakális ta sin inmalis ako it as Amirika, mararabay ko et nin mamantay a pabuyawan tan sini nin Pilipino. Sin itaw ako et sa Pilipinas, kai ko gapo namantay a pabuyawan nin Pilipino tibi, ket rabay ko intaw mamantay a pabuyawan nin Panrupa. Barámon kasan klasi mo ni mamantay kan Tagalog tilinubilas tan saray raruman pabuyawan. Balé sawanin, rabay koy mamantay TFC. Makapikalamuan ako sa bayan kon pammalian,” pinatutúwan nan ina ran ruwa.

Say kapadan paptegan naranod na ni Joriza Valenzuela, mammangibwat sa Pilipinas tan mapagpyawan nan upisina sa LA. “Maalilbí ko yay Awron Kawanagan nan Pilipinas a sabtan maalagan awro. Sa kapetegan, abaw et sawanin nin iti ako sa Amirika dyan sin itaw ako et sa Pilipinas. Makapabaliktadan a tinmalaga ako et nin nag´in Pilipino sin inmalis ako iti sa California. ‘Dati-rati mapanglait ako sa Pilipinas.’ Balé sawanin, mapálesan akon tampor no marngé koy tawon mag´iron duka kunan Pilipinas.” naranod na nin Joriza.

Si Willy C, síyay impliado sa pasakupan nan Bangko nin Amirika tan pakabayanan sa US, maliwa-liwa yan piririgawan nin Awron Kawanagan. “Mako kami lí mikigimong sa Linggo ikalamó nin saray lullaki suluten ray Barong Tagalog ra, tan saray bubbayi suluten ray Pilipiana ra. Makapákitan lí nin Pilipino kami tan magalang kami kunan siin, kunan síno kami tan sa pangibwatam mi. Matkap piririgawan a pangugalian tamo tan ipapatuloy ya et. Kaniyá man´iyakay koy ának kon ruwa a mag´irgon Tagalog, laluyna sa pammalian, taman niyanak sara iti, ” wana ni Willy. “Sawá pa kumon nin alalaki yay piririgawan tinaun-taon sa Hunyo 12 iti sa LA—makalamó nin parada, lumibutan tugtog (marching band), wanin—tano saray raruman tawo a nagsikabarang nin pangugalian ra makatandá sara anamaet kunan pangugalian nan Pilipino, ” nikalamó na.

Si Theresa Lejano Cordero, síyay pangulon panglakuan sa alog (valley), wana ket say piririgawan sa Awron Kawanagan kuna “ambó nin panemtemen a nagyadí sin saytaw (sa 111 nin taon intaw sin nangipatandá nay Kawanagan nan Pilipinas), balé sa pakapanemteman et nin Pilipino ako tan maipapanemtem a Pilino ako tan naynay akon Pilipino, taman náteng nin tutaon akuynan nakabayanan sa US. Piririgawan tamo a Awron Kawanagan pigaw mapanemtem kuntamo tan saray ának tamo a pangugalian nin Pilipino.”

Ua, say kapadan paptegan sa bayan nin kararwa a mabyay kunran sinusásan Pilipino, adtiman sara sa babon lutá. Say piririgawan sa Awron Kawanagan nan Pilipinas ambó tamó nin suluten a Barong Tagalog tan Tirno sa Hunyo 12, liwaen a wasiwas nan Pilipinas, kansyunen yay Lupang Hinirang, udino mangan a nagsikabarang nin Kanen Pilipino. Balé no mikakalamó tamon piririgawan nin sayan tutawo iti sa Amirika, maipabyay yay pangádwan kunan bayan nin pammalian, makipatandá tan makipasalamat kunan pangugalian sa kamimínan tamo tan mikakalamó sa pangúnan agos sa Amirika. Amirikano tamuyna pa sawanin, balé naynay tamon Pilipino. Piririgawan atamo!

Nipataros sa Binubolinao ni Oswí Castellano

Sumublí sa babo