Man´umabot kunran saray Tay

Si Presidinti Arroyo nakigalang kuni Primir Ministro Abhisit Vejjajiva sa kararaté na sa ASEAN piririgan pangapunan sa Cha-am, Tayland Pibraro 28, 2009.	Daylife

Nangibwat sa New York Times
PHILIP BOWRING
4/20/09

MANILA—Say Pilipinas naugalian nin man´ikapada ya sa Tayland. Sa kayadí pa nin pananaon, say pangipada talagan kai mabibista, ket sa Tayland man´gumuwá saran mapaspas et a pakaaligwas ra sa pakabyayan tan sa panulungan sa kabayanan, taman mainsan main a mamasyá nin mangipasukó sa pag´uuray udino gubirminto, abaw matepren a may´an yan mákit a mangyadí sa pag´uuray na.

Balé say kaguluwan sa Tayland mampamaspasan a pangisipan: Sali ambo yan maduka nin Pilipinas lamang. Sa bayan sawanin maipalamang-lamang nayan ipákit a ambó yan sabtan kalinguwan sa pagpyawan nan pag´uuray a nínu-ninon maisipan, tan main uksoy nin mag´uray bukod udino mangilalaman a wanran dimukratik a nipatukdó sa gan-gan ket makapaiyater saray pagkumirsyuwan tan pagpasyaran a sin saytaw a naitagad udino napaaluyunan a kapag´waan sa Tayland.

Sa pangrupa nan siti ket mákitan yan makapeteg nin pangipadaran. Si Presidintin Gloria Macapagal Arroyo nakapag´uray yayna sin main a mamasyá nin mangipasukó sa pagúuray sa 2001 a wanran quasi constitutional coup. Napilí ya baná sa nakagawaan nan bukod sa 2004, naitawir nay pangnuwan nin paglaten sa pag´uuray na tan say inirguwan tamó a mamasyá nin mangipasukó sa pag´uuray tan dandani anaod a mayadí nayna a pag´urayan sa butlay nan 2010.

Balé matkap nan layi a Pilipinas nin dadaikleng et nin panunulitan (stability) tan say peteg nin paninilyan udino pamáyuwan.

Main kaaburidwan a si Arroyo rabay na tumuloy nin mag´uuray ket mampangwá yan pasisilyan sa naiká ana sa gan-gan kunan padugaan (control) sa ayuyupa Bali sa Parlaminto nan Pilipinas. Síya pay náteng ana nin mantumulong sa paninilyan sa uksoy nin parlamintaryo tan sansaya tamó a dupong tan ipapalaway a panganggawan nin pag´urayan. Balé anamaet, saraytin paninilyan matkap aburuyan ran mamamutos, ket say panaluwan kai anggangko, baná sa ayuyupá a bantog na.

Kanyá magwá layi sa pamamutuwan sataon, mangipyawan sa sirong nan kunstitusyon sawanin, kalalamó ran maalilbian a rupa-rupa nin rabay magpresidinti. Say mampamutos pulos matitinek anggangko, tan say pangikapan sa pag´uuray ket tumuloy ya barámo sin saytaw sa kawanagan nan bayan, pwira nan 14 nin taon a pag´uuray nan bukod ni Marcos.

Sa sitin pasukatan, masulit yay bayan tan mangibi yan abaw a kabyantan sa gan-gan tan sa Kunstitisyon. Kalamó sa kapayadí nin ayupá a umilalwan nin mangyadí, maitpel na lí a bagyon pag´kumirsyuwan sa sansinakban nin mabibista et dyan saray raruma. Sa babo nan sasataon, tumuloy yan main nin dadaikleng et nin kaguluwan dyan sa Tayland.

Balé sa anununron pákitan magugunem et.  Sa Tayland, pananaon a paspas nin pangipádengan siti pa a pakiaway sa pakayadí. Say paninilyan sa pagkumirsyuan naitagad a báyon pidudupong nin tutawon nataw´e-taw´en, bilang sa wanran klasi tan rural(sara sa prubinsya)/urban (sara sa ibali) tan liberal (saray alawang nin pangisipan)/authoritarian (saray marabay mag´uray bukod). Balé sa Pilipinas máteng a pangipádengan, sansya a dupong udino klasi sa pag’uuray nin main pupuon a mayamot sa pakayadí nin prubinsyal tan saray gumáget atagay sa pagawaan, sarayti nin mabatí a mamagpyawan. Say pag´uuray ket bukud-bukod tan pribado sara tan saray dudupong mangkikalamó sara sa kasan mákitan nin katetepren.

Si Arroyo, anak yan sayan presidinti. Sa 2010, pulos saray kandidato sa prisidinsya, sa Sinado tan sa Bali anamaet, malilbian a ngungaran ra a nangibwat sa kapamalian ran nag´uuray nin main pangalapan ra nin pirak sa pangapanaluwan ra sa pag´uuray. Say dimukrasya tan umalaki a kawanagan ran magmapatandá, balé saray gumáget atagay sa pagawaan nin uksoy kai masilyan, madaeg a pangipádengan nin pagkumirsyuwan tan sa paninilyan sa ugalí tan rilasyon sa kababayanan.

Kai makapakángapan, say pakadukaan ket nag´in yaynan kaugalian a kai et nákit sa Indonesia, nínu-nínon naibilang a sabtan makadukaan nin bayan sa Bagatanan Baytan nan Asya—balé main sinyas a peteg nin manyadí a pangitubuan. Si Arroyo rinamaté ya sa pag´uuray na sa gurot ran sumusurnang kunan pakadukaan sa sirong nan tinalo na, balé say kunan administrasyon nan bukod ket nákit nay pangipatuluyan nin pakakading´eyan. Si sangkaungan tan si sangkaslagan, naibilang ya pa intaw si Arroyo, ket naamil ya sa uksoy aya tumuloy nin mabyay sa pag´uuray nin matalag yayti a mabista a pakayadí nin pag´uuray.

Say sayan alaki a nakapagwaan nan administrasyon na ni Arroyo a pakalilbian kuna—say pakatimbangan na sa pupirak nin pag´uuray. Sa ngámin nin ambó mabantog kuna tan say ibidinsya sa atatágay butang nin kasamaan, umnu-umno saray umilalo a saray mampangakuan nin kapupuryan na ket kakaungan sara et lí, tan abaw saray mag´alangan a say sumunor nin presidinti ket maduduká ya et lí layi.

Kasan inisip-isip pa sa bayan a pakabilangan nan tutawo a dandani yaynan lumabas sa 100 milyon ket matkap nan tuloy a $16 bilyon nin pirak a maipáwit ra a 10 milyon nin kababayanan a man´gumuwá sa rubarí taaw. Udino saray Kumyunista nin kigurá sa pag´uuray ket umasuk-asok sara et—kai gapo anamaet peteg nin pangnuwan, balé papanemtem yan naynay nin páno a pag´uuray nin mamilian ket nadugaan ran dudupong nin kamaungan a wanran elite.

Nipataros sa Binubolinao ni Oswí Castellano

Sumublí sa babo