Si Makapakángap nin Magsasalamangka
sa Pag´adyan nin Mutyá
Pinataros na sa Binubolinao ni Masiken Oswí

Say Pidudupong sa konran Mumunskin

Nibarikwas ya sa konan babnak, unon bigrá tan unon kasaw ket no kai ya man´umidá banglí napáno ya kumon. Sawanin, sa konan dugpá nisangap-sangap tan napaga yan ani kadí nin nangyadí; tan si Tutó nikadani nayay daikleng árong nan maray´ep sa rupa na tan sinumin´ek yan matiwawer. Tinmaraná yan nibangon si During ket naaraman nay kai yaynan man´umalis a bali; udino kai ana madlem, ta mansumrep anay sirá nan awro sa dudungawan tan manpalawayen nayay daikleng nin silid. Nibangon yan tampor nangibwat sa idaan na tan nikalamó ya si Tutó sa kadani nan bued na tan nangred ya sa lub´an nan bali tan binuksan naya.

Si babayin daikleng sinmáwet yan nakapakángap tan nimingaw-mingaw ya, say mata na ket umalalaki tan umalalaki et sa kángap nin náki-nákit na.

Say alimbusabos palna-palná nayan nikayupá a bali—sa konan alimbusabos—sa pibutlayan nan balyan nin unon andá sa pakángapan. Main pan maandá kamimínan nin maatá rurabot sa adtiman, kalamó nin kalalakyan nin kukayo a manggumungan makábwan tan makapataway nin bubunga. Saray napila-pila a unon rimpes nin buburak ket mákit sa sarban gamet, tan saray mumanuk-manok nin matalag mákit tan kumidlap-kidlap a dutdot ra tan namaswit-paswit sara tan lumumpad-lumpad sara sa kukayo tan sa pupalungpong. Sa kadayuan nin bugá main daikleng nin karayan, man´umagos tan mankumirim-kirim nin lumalabas sa pibutlayan ran maatá nin pupandel, tan marngé moy bere-bere nin makisalamat sa konan babayin daikleng a nangibwat sa makrang tan masinisan lalawak a náteng yaynadtaw nin niikap.

Legleg nan nakádeng masulit yan mankikiten na saray sakalako tan maaandá nin pangikit, main nadlaw nan mankumadanin saray mikakalamó a sangkasakalakwan nin tutawo a kai na gapo nakákit intaw. Kai sara alaki balé bilang saray matandá tutawo nin naparmaw na; balé kai sara anamaet nin madidintek. Sa peteg napadar saran kapaday tágay sa kona ni During, síyay inmalakin maong nin anak sa konan taon na, balé say bakas ra matatandá saran abaw et sa tutaon ra.

Main tuloy lullaki tan sayay babayi, tan nasket saran unon sakalako. Sinulot ray malilimpek nin kupyá a tinmágay sa daikleng nin parpar sa babon ulo ra tan naikalamó saray madidintek nin bagting a tumingting nin maandá ingaren legleg ran kumadani. Maleas saray kupyá ran lullaki; si babayin daikleng sinulot nayay maputí nin kupyá, tan sinulot nay anron maputí seket a main kumatin nin piligis nangibwat sa abaya na. Sa ababo na main naitayak a madidintek nin bubituen a rumimad-rimad sa awro bilang baton sumlag. Saray lullaki sinulot ray maleas nin seket, nin makapadan kulí sa konran kupyá ra, tan sinulot ray nabiton maong nin butas a main ararem lulon nin maleas sa ababo. Saray lullaki, sa wana ni During, matatandá sara bilang koni Amay Inring, ta saray rwa main barbas ra. Balé sa kasan dwadwa si babayin daikleng matatandá ya et. Mageren yay rupa na, dandanin nauban a ngámin nin sabot na, tan tumara-tarangkad yan lumalako.

Sin nakadani sarayna sa bali nin adti ya si During nin man´umdeng sa lub´an nan bali, tinumgen tan nianas-anas sara sa konran bukod, bilang nin malímo saran kumadadani et. Balé si akulaw nin daikleng ket linmalako ya koni During, tinumwek yan ayupá tan wana sa rengé nin masasam´it:

“Pamamagalang, sangkadangaran nin Manggagamod, sa kamínan ran Mumunskin. Makisalamat kamin maong sa komo ta pinati may Mangingibawanen nin Duká sa Baytan, tan sa pabulakasan ran tutawo mi sa konan pakaaripen na.”

Iningar na ni During sa konan sitin panaritá sa kángapan. Ani kadí a wanan akulaw nin daikleng a tawagen nakon manggagamod, tan wanan pinati koy Mangingibawanen nin Duká sa Baytan? Si During ket kasay sesel na, tan maámo yay babayin daikleng, ket naiyater yadti sa unon adayo konan alimbusabos a nangibwat sa kamínan nin bali na; tan kai naya gapo nin nakapati nin animan bagay sa byay na.

Balé si akulaw nin daikleng nailalwan nayan talaga nin mangumbat; kanyá wanan maalangan ni During, “Unon amó mo, balé main layi nin magkabisó. Kai ko pa gapo a nangmati nin animan bagay.”

“Mataman páno, say bali moy nangmati,” nakális yan nangubat si akulaw nin daikleng, “ket kapadan bagay in. Kikiten mo!” tinuloy na, mampanudó ya sa duyon bali na. “Itaw ey, saray rway ayi na, manlumwá et sa sirong nan bali sa pabanlag nin kayo.”

Kinikit na ni During ket bigrá yan nananglap sa límo. Itaw, talaga, sa sirong nan bali sa pabanlag nin kayo, rwa ray ayi nin manlumwá tan nasulutan nasaray mapirak bakyá nin maparpar sa garamay nan ayi.

“Ay baying ko! Ay baying ko!” sinanglap na ni During, mansigpiten nayay gugamet na nin masalmeng. “Nadagaan ya layi sa konan bali. Animan kadí tamon gaw´en?”

“Kasaynan mag´wa tamo,” wanan matinek si akulaw nin daikleng.

“Balé síno ya pa?” tinepet na ni During.

“Síya pay Mangingibawanen nin Duká sa Baytan, nin naibaritá koyna,” inumbat nan akulaw nin daikleng. “Náteng anan pananaon nin inaripen nasaray ngámin nin Mumunskin, man´aripen nasara sa yinabi-yabi tan inawru-awro. Sawanin nabalukasan sarayna tan makipasalamat sara sa komo sa konan sitin kawid.”

“Síno saray Mumunskin?” tinepet na ni During.

“Sísaray tutawo nin mampiikap konan sitin kamínan sa Baytan nin adti yan nag´uray si Mangingibawanen nin Duká .”

“Síka pay Munskin?” tinepet na ni During.

“Kai, balé kamuko rako, mataman balé umikap ako sa kamínan nin Amyanan. Sin nákit rayay Mangingibawanen sa Baytan nin nati yayna nibakí rayay mangingipatandá nin paspas sa kongko, tan nako kodtin tampor. Síkoy Mangingibawanen sa Amyanan.”

“Ay si baying ko!” sinanglap na ni During, “Peteg kan mangingibawanen?”

“Ua,” inumbat nan akulaw nin daikleng. “Balé maong akon mangingibawanen, tan saray tutawo kawánan rako. Kai ko makapangyayadí bilang konan Mangingibawanen nin Duká a nag´uray iti, udino síkon bukod pa kumon nin nangibulakasan konran tutawo.”

“Balé say wangko duká saray ngámin nin mangingibawanen,” wanan babayi a malímon bugá sa pakaadapan nan mangingibawanen nin peteg. “Ay, kai a, alaki yain nin kabisó. Ápat sara tamó nin mangingibawanen sa sarban kamínan nan OZ, tan saray rwan mampiikap sa Amyanan tan sa Bagatanan, maong sara. Saraytaw nin mampiikap sa Baytan tan sa Panrupa talagay duká nin mangingibawanen sara; balé pinati moynay saya, main sansayayna tamó a Mangingibawanen nin Duká sa sarban Kamínan nan OZ—si sayan mampiikap sa Panrupa.”

“Balé,” wana ni During, sa sandalí nan isip na, “nibaritá na kongko ni Inay Imang nin máteng saraynan nati saray ngámin nin mangingibawanen.”

“Síno ya si Inay Imang?” tinepet nan akulaw nin daikleng.

“Síyay panginawen ko nin mampiikap sa Kansas, itaw sa adti kon nangibwat.

Si Mangingibawanen sa Amyanan
napadar yan man´umisip yapó, natuwek yay ulo na tan say mata na mampamastang sa yupá. Mísa tinmangar ya tan wana, “Kai ko tandá no adti yay Kansas, ta kai ko gapo nakarngé sa konan siin nin balyan. Balé ibaritá mo kongko, makibagay yan balyan?”

“Ay, ua,” inumbat na ni During.

“Siin det a pangingipapalaway konan siin. Sa makibagay nin bubalyan sa tepren ko kasaynan mangingibawanen, udino manggagamod, udino magsasalamangka. Balé, kikiten mo, sa Balyan nan OZ kai ya gapo nin makibagay, baná ta napurok kami sa ngámin nan babon lutá. Kanyá main et nin mangingibawanen tan magsasalamangka nin nakalamó sa komi.”

“Síno saray magsasalamangka?” tinepet ni During.

“Síyan bukod si OZ a Magsasalamangka nin Mapakayadí,” inumbat nan mangingibawanen, man´iyanas-anas nayay rengé na. “Makapangyayadí ya et dyan sarban komin nikakalamó. Mampiikap yadtaw sa Babalin Mutyá.

Rabay na kumon nin manepet anamana balé saray Mumunskin nin man´umdeng nin matitinek ket kaaram ran tinmáway nin nanudó sa duyon bali sa adti nan Mangingibawanen nin Duká a nakaidaan.

“E, ani yain?” tinepet nan akulaw nin daikleng, tan kinikit naya, tan tinmarná yan kumális. Say ayi nan Mangingibawanen nin nati ket naandipat ya ngámin, tan kasa gapoy natrá balé saray bakyá nan mapirak.

“Akulaw yaynan tuloy,” wanan Mangingibawanen sa Amyanan, “nin madalí yan nakrí sa gawgaw nan awro. Siin pay panganggawan sa kona. Balé saray bakyá nin mapirak ket ikon mo sarayna, tan makasulot mo sarayna.” Nisadag ya sa yupá tan kinalap nasaray bakyá, tan nayadí nan nipagpag a tápok sa konra, nigawang nasara koni During.

“Nakarangas ya pa konran sarayin a bakyá nin mapirak,” wanan sayan Munskin, “tan main et nin anting-anting ra kano; balé no ani yain kai tamo gapo nin makapatandá ana.”

Inawit nasaray bakyá sa rarem nan bali tan niká nasara sa pangangan. Mísa linmuwá ya anamana sa konran Mumuskin tan wana:

“Masalak ako payna nin sumublí sa konran panginawen tan pangamawen ko, ta tandá kon mipaga sara lí maipáká sa kongko. Makatulong kamokongko nin makasublí ako?”

Saray Mumunskin tan si Mangingibawanen ket namasta-pastang sara sa konran saya tan saya, tan mísa sa kona ni During, tan mísa tinang´e-tang´ed rayay ulo ra.

“Itaw sa Baytan, ambó adayó magibwat iti,” wanan saya, “main alakin kamínan nin napurya-puryan, tan kasay nakabyay nin nakarubarí sa konadtaw.”

“Makapada anamaet itaw sa Bagatanan,” wanan raruma, “ta nakapako kodtaw tan nákit ko. Say Bagatanan balyan ran Kukwadling.”

“Naibaritá sa kongko,” wanan ikatlon lalaki, “nin makapada ya anamaet sa Panrupa. Tan konadtaw nin balyan, nin adti saray Wuwinki a mampiikap, ket pinag´uray nan Mangingibawanen nin Duká sa Panrupa, tan síyay mangiaripen sa komo no lumabas ka sa dalan na.”

Say Amyanan a pamalian ko,” wanan akulaw, “tan itaw ya sa rigrig na a makapadan alakin kamínan nin napurya-puryan a lumibed sa konan sitin Kamínan nin OZ. Kai ko rabay nin ibaritá ti, naning ko, banglí matkap moynan umikap iti sa komi.”

Tinmaraná yan umakis si During konan siti, ta mabereng yay kaingaran na sa pibutlayan rasaraytin sakalakon tutawo. Say luwá na ket napadar nin namereng sa konran Mumunskin nin maamó baná ta nilwá ran tampor saray pupanyó ra tan tinmaraná saran umakis anamaet. Sa konan akulaw nin daikleng, ginlat nay kupyá na tan tinimbang nayay parpar sa árong na, legleg yan namilang “saya, rwa, tulo” sa madeen nin rengé. Sa tampor nag´in yay kupyá na nin panuratan, nin main naisurat sa alakin susurat:

“ABURUYAN MA SI DURING NIN MAKO SA BABALIN MUTYÁ”

Si akulaw nin daikleng kinalap nay panuratan nangibwat sa árong na, tan nayadí nan binasa, tinmepet ya, “Ngaran mo pay During, naning ko?”

“Ó,” inubat nan anak, mantumangar tan mampunasan nayay luwá na.

“Matkap mo det nin mako sa Babalin Mutyá. Tulungen naka angangko ni OZ.”

“Adti yayti ni babali?” tinepet ni During.

“Itaw ya sa mámin nan balyan, tan pinag´uray naya ni OZ, si Magsasalamangkan Mapakayadí a nibaritá ko komo.”

“Maong yan tawo?” tinepet nan babayin mapaga.

“Maong ya si Magsasalamangka. Táwan no tawo ya udino kai, kai ko maibaritá ta kai koya gapo nin nákit.”

“Páno kon makapakodtaw?” tinepet na ni During.

“Matkap mon lumalako. Máteng yan panglalako, a dumalan sa balyan nin no mísa maandá tan no mísa madlem tan makapalímo. Páno balé, agamiren ko ngamin a tandá kon susalamangka nin mangilag komo sa pangnuwan.”

“Magwá moko nin iyater?” inmay´ay nan babayi, nin tinmaraná nayan kikiten a akulaw nin daikleng a síya tamo a kamuko na.

“Kai ko magwá in” inubat naya, “balé arkan taka, tan kasay tawon manugá nin mangno sa konan tawo a naarkan nan Mangingibanawen sa Amyanan.”

Kinmadani ya koni During tan inarkan naya sa waleng na. Sa adti a labí nan nangudit sa konan babayi ket naibatí a malimpek panlawan nin masiling, ket nakit na ni During mayadí nin ginwá na.

“Say dalan in mako sa Babalin Mutyá ket nasakban a masilyaw nin pinayba,” wanan Mangingibawanen, “kanyá kai ka magkabisó. No rumaté ka sa OZ andí ka malímo sa kona, no kai ibaritá may pakaulitan mo tan dawaten may tulong sa kona. Patanid akoyna pa, naning ko.”

Saray tulon mumuskin ket tinumwek saran ayupá sa kona tan nangilalo saran maandá ya kumon a panglalako na, tan mayadí konan siin linmakwan sara sa konran kukayo. Si Mangingibawanen binyan nayan daikleng tang´ed nin mauyamó, inmipyas yan mitlo sa wirin bued na tan naandipat yan tampor, ket sa kábaw nin kángap na ni Tutó nin daikleng, tinmaol yan maksaw mayadí yan nako, baná ta malímo yan ngumernger legleg sa kadani na.

Balé kona ni During, sa mampanandá na nin síyay mangingibawanen nailalwan na nin nangandipat yan wanin, tan kai ya gapon nakángap.