Say saritá, irgo udino lingwahi nin Binubolinao sakop ya sa walo a saritá nan Sambali. Saray tutawo a mag´irgo nin Binubolinao itaw sara sa babali nin Bolinao, sa puro nin Kabaruyan tan sa puro nin Santiago. Main et nin tutawo sa rubarí nin taaw tan itaw sa sakalakon kamimínan sa babon lutá a ngibwat sa Bolinao, mampag´irgo sara et nin Binubolinao.

Saray saritá nin Sambali nagrupo sara et nin tulo a katiguryo nin etniko:

            Agta: Abelen Agta, Ambala Agta, Bataan Agta

            Ayta: Mag-Anchi Ayta, Mag-Indi Ayta

            Sambal: Bolinao (Binubolinao) Sambal, Botolan Sambal, Sambal*

Saray tutawo nin Sambal ket itaw sara sa Talugtog nin Sambalis itaw sa amyanan-panrupan (northwest) lugar anggan sa babó nan panrupan lugar sa Pangasinan.

Wanan adalan lingwistika ket say saritá nin Sambal, kapada ya nin Sinaunang Tagalog sa lugar nin Tanay, Rizal. Say wanan siti layi ket ay nangibawat saray tutawo a mag´irgon Sambal sa lugar nan Tanay, Rizal. Balé kano, sin rinmaté saray tutawon Tagalog a nangibwat sa Masbate tan Mindoro sa 6,000 B.C., naturor saray núnan tutawo sa lugar nan Sambalis.  

Say historya nan probinsyan Pangasinan ket wana saray grupon etniko a Sambalinyos nin nangibwat sa Celebes, nako sara sa raruman lugar nan Pangasinan tan nangwá (nag´establiska) saran bubabali. Bilang sarayti nin bubabali nakalamó yay babali ni Bolinao, Anda, Bani, Burgos, Agno, Alaminos, Mabini, tan Infanta. Sarayti nin bubabali ket nasakop sara intaw sa Probinsyan Sambalis.

Sawanin, saray nakapag´irgo nin Binubolinao itaw sara sa babali nin Bolinao tan sa puro nin Santiago tan sa puro nin Kabaruyan.

Reperinsya a nangibwat sa: NCCA.gov.ph tan ISIS.CSUHayward.edu

* Say irgo nin Sambal ket ngaran na intaw Tina Sambal. Saray tutawo sa Sambalis kai ra rabay a ngaran nin "Tina" baná makapadukaan yayti nin saritá. Kanyá sawanin say ngaran nan irgo ra Sambal ya tamó.