Lumabet
(Tarúman nin Bagubo)

Taga Bagubo, Davao, Mondanao.

Madalí nayadí nin naparsawan saray tutawo sa babon lutá, main sayan lalaki nin naiyanak a ngaran na Lumabet, ket nabyay ya anggan sabtan masiken yayna. Makapag´irgo ya pa sin sayan taon na tamó, tan sa ngámin nin byay na abaw maaandá nin ginwá na anggan saray tutawo tepren raya nin naibakí naya ni Manama, síyay Makapangyayadí nin Anito.

Sin anak yaet si Lumabet main sayan aso na a maong, tan rabay-rabay nan talaga nin makikalamó kuna a mako mangaso sa tutalugtog. Sayan awro say aso naaraman nayay maputí nin uysa. Si Lumabet tan saray kalamó na tinmaraná sarayna sa pangamat, balé say uysa ket paspas yan tuloy tan kai ra gapo nin makadakep. Nipangituluy-tuloy sara anggan linmibed-libed sarayna sa babon lutá, tan say uysa ket sa adapan ya et. Sinása-sása saran kalamó na ket tinumgen sara sa pangamat, balé si Lumabet kai ya gapo sinmukó anggan nadakep nayay uysa.

Lawas nin main tamó sayan batag tan sayan kamuti na nin kanen, balé sa yinabi-yabi nimula na saray lupis ra, tan sa buklas main nákit nan kayon batag a main malutó nin bunga tan sa kamuti a kalalakyan nin mákan ana. Kanyá tinmuloy yay ginwá ti anggan misyam yaynan linmibed sa babon lutá, tan sumiken yayna tan umuban yaynay sabot na. Bangsay nadakep nayna a uysa, tan kaaram sinagyat na saray ngámin nin tutawo a mako sa alaki nin lumpos pigaw mákit rayay ayep.

Leg´an sara ngámin sa pinarigawan ra, si Lumabet nibibilin na saray tutawo nin mangalap saran beneng tan patyen rayay tatay na. Nakángap saran tuloy, balé ginwá rayay pamibilin na, tan sin nati yaynay masiken, si Lumabet kinawey-kawey nayay suklob na sa ababo nan nati ket sinmublí yaynan mabyay. Miwalo pa sara nin pinatyan yay masiken sa pamibilin na ni Lumabet, tan sa piwalo nag´in yan daikleng anak, ket tepé ran pinati umno ran nanglat a lalaman na. Nakángap saran tuloy sa pakayadí na ni Lumabet, tan tandá ra edet nin anito ya.

Sa sayan buklas saray raruman uanito rinmaté sara nin nakiirgo kuna ni Lumabet, tan báyo sara nibwat kinayab na sara ngámin nin tutawo a mako sara sa rarem nin bali na.

“Kai mi ngámin nin makasrep,” wanran tutawo, “baná ta daikleng yay bali tan kábawan kami.”

“Mawanag yay kamínan,” wana; kanyá sinumrep sara ngámin tan sa pakángapan ra kai mákit nin naseksekan sara.

Kaaram nibaritá na kunra ngámin nin tutawo a main adayó pakwen na tan saray tumper a main makapangyayadí na makaayi sara kuna tan saray mabatí mag´in saran uayep tan buso.* Mampibwat yayna, abaw saray tutawo nin mantumumbok kuna ket nangyadí ti sa wana. Kunran saray nakasubag nin mako nag´in sara tampor nin uayep tan buso.

Tinunton na saray tutawo sa adayó nin manrumipay sa taaw sa kamínan nin sumná a babon lutá tan langit. Sin rinmaté sarayna nákit rayay langit nin kinmatágay tan kinmayupá bilang nin sayan tawo nin manbukaen tan mansadaen a bábá na.

“Langit, matkap muynan kumatágay,” ginangan na ni Lumabet.

Balé say langit sinmubag ya. Kanyá saray tutawo kai sara nakalabas. Si Lumabet bangsay nan nipangakó kunan langit no makalabas sara ngámin nin raruman tawo, banglí maikon nayay suyot a tawo nin lumabas. Sin nakiayon ya kunan siti, niburwang yay langit tan sinumrep saray tutawo. Balé sa adani naynan suyot tawo say langit birgá yan nikmí ket ambó tamó a suyot nin tawo a nakalap na no kai say beneng nan mísan tawo sa suyot.

Sa kapadan awro, si anak nan lalaki ni Lumabet, ket mampangaso ya, kai na tandá nin nako yaynay tatay na sa langit. Sin mapagal yayna sa kamat nan pangaso, rabay naynan mako kuna ni tatay na, kanyá niká nayay paná sa kayon balití nin bayukyuken na lí. Palna-palná nayan ginuroy a kayo nin kumayupá tan tinmekré ya kunan paná. Nayadí yan tinmekré, bigrá nayan binulisan a gáget na kunan kayo ket naibasyo ya sa atágay a mako sa kamínan nan tatay na, balé sin rinmaté ya kasa gapon tawo a mákit na. Nangrap yadti-yadtaw tan kasan nákit na no kai sayan balitok nin palsot. Nag´in yan sabtay bereng tan kai na tandá nin gaw´en anggan umnu-umno saray maputí nin ngiwan sa rarem nin bali ket wanra kuna:

“Andí ka kumon umabet-abet baná ta makaiyater mika sa langit itaw kuni tatay mo.”

Kanyá ginwá naya a nibibilin kuna, tan sinakyan nayay palsot tan saray ngiwan nikalamó raya nin linumpad, anggan sa tulon awro narat´en rayay langit.

Sawanin, mataman dandani sara ngámin a tutawo nin tinmumbok kuna ni Lumabet a napdá saran mampiikap sa langit, main saya pa nin sabtan bering na, tan naynay yan dumungdong sa lutá nin ayupá. Saray uanito ket tuyá-tuyaen raya tan rabay nin galaten raya pait na pigaw mag´in yan bilang kunra tan kai yayna mati, balé malímo ya tan naynay yan mikidawat a aburuyen raya a mugot nin sumublí.

Bangsay, si Manama nibaritá na kunran uanito a aburuyen rayan makapako, kanyá nangwá sara a gulong nin bubulong nangibwat sa rabot nin karan tan tinaker raya sa bisit na. Kaaram kinayupá raya a únan ulo na, tan sin naabot nayay babon lutá ambó yaynan tawo no kai nag´in yan kulayo.

*Malignon kararwa a main pakayadí nin makapangnoy tawo. Duká bakas ra tan no adtiman mako saran mangan animan, taman natin tawo. Si sayan anak-anaken nin lalaki sa Bagubo nasabtan nayay buso nin wanti: “Anro yay lalaman na, anro yay ayi tan leey na, makulet yay sabot na, tan mangisit yay rupa na, darumakmak yay árong na, tan saya alakin múdit udino masilyaw a mata na. Alalaki a ayi tan garamay na, balé daikleng a takyay na, tan saray rway alalaki nin ngipen na ket anro tan masarpit. Bilang nin aso adtiman mako nin mangan yan animan, taman say natin tawo.

Nangibwat sa Gutenbergress.org